CICIO'R CANIAU

Treth newydd ar siwgr.

STORM EMMA YN PARHAU I ACHOSI PROBLEMAU

Bu pobl Ynys Môn yn brysur yn clirio'r difrod gafodd ei achosi gan Storm Emma ym mis Mawrth. Cafodd rhannau o Farina Caergybi ei falu, suddodd llawer o gychod a chafodd darnau o bolystyren ei wasgaru yn y môr. Mae’r darnau polystyren wedi llygru milltiroedd o arfordir Ynys Môn ac yn cael ei olchi i fyny ar y traethau. Nid yw hyn yn newyddion da i fywyd gwyllt na thwristiaeth yr ardal!

Ond erbyn hyn mae adroddiadau fod y polystyren wedi croesi'r môr hefyd, ac wedi ei ganfod yn Bray, Iwerddon

Mae rhai o bobl Caergybi yn dweud na chawson nhw help yn ddigon buan i glirio'r difrod. Ond mae cynrychiolwyr Llywodraeth Cymru yn dweud fod y glanhau wedi dechrau yn syth wedi'r storm.

DIWRNOD Y DDAEAR

Cerdd Casia Wiliam ar dudalen 4.

WYTHNOS
GARDDIO

Beth am greu gardd fach fel ar dudalen 3.

DIWRNOD
CÔR Y WÎG

Mwy am Adar Cymru ar dudalen 6.

DIWRNOD BEICIO
I'R YSGOL

Cyngor Anti Dot ar dudalen 5.

Ganwyd Syr David Attenborough ar Fai 8, 1926. Mae'n enwog am fod yn arbenigwr ar blanhigion ac anifeiliaid ac am gyflwyno rhaglenni teledu am fyd antur. Mae nifer o rywogaethau newydd wedi eu henwi ar ei ôl fel anrhydedd iddo. Mae planhigyn o deulu'r heboglys, sydd dim ond i'w weld ar Fannau Brycheiniog wedi ei enwi ar ôl Attenborough, enw'r planhigyn yw Hieracium attenboroughianum!

PEN-BLWYDD
HAPUS I...

Syr David
Attenborough

gysgod.'

Roedd llais Jaco, a chwerthin y lleill yn mynnu dod yn ôl eto i’w ben. Pam eu bod nhw’n ei ddewis o bob tro? Pan ddaeth gyntaf i Ysgol y Fron roedd wedi gwneud ei orau i ffitio i mewn, neu os nad oedd hynny'n bosib roedd o wedi trio gwneud ei hun yn anweledig, fel nad oedd o’n tynnu sylw o gwbl ato ei hun.

Rhywsut roedd yr athro wedi clywed

fod Caio yn cael llwyddiant fel dringwr, a’i fod ef a’i dad yn mynd pob penwythnos i ddringo creigiau heriol Eryri.

'Dyma i chi be’ dwi’n alw’n anturiaethwr dewr!' meddai Mr Wills, gan alw ar Caio i ddod i flaen y dosbarth.

Roedd wedi teimlo ei fochau’n llosgi, a phan glywodd Jaco a’r lleill yn piffian chwerthin i’w dwylo. Roedd o am i’r llawr ei lyncu.

Mae’r Cliciadur wedi dewis hen botel ddŵr. Mae’n syniad marcio petryal neu sgwâr ar ei hochr er mwyn gwybod ble i dorri y twll. Bydd angen i’r twll fod o leiaf 5cm er mwyn i’r hedyn gael digon o le i dyfu

Mae angen defnyddio rhywbeth miniog i wneud twll yng nghefn y botel ar gyfer y llinyn sy’n mynd i’w ddal i fyny. Mae angen gwneud 2 neu 3 twll arall yng ngwaelod y botel er mwyn i’r dŵr allu dod allan ar ôl dyfrio

defnyddia siswrn neu gyllell i dorri y sgwâr neu ‘r petryal, gan ddilyn y llinellau oedd wedi eu marcio.

Y cam nesaf yw rhoi darn o linyn drwy’r twll yn y cefn ac allan o wddw y botel, gan roi caead y botel yn ôl yn ei le wedyn. Oddi ar hwn fydd y botel yn hongian. Bydd angen llenwi'r botel gyda phridd wedyn.

Rwyt yn barod i blannu rwan! Dilyn y cyfarwyddiadau sydd ar gefn y pecyn hadau i wybod pa mor ddyfn sydd angen ei blannu.

Y cam olaf yw dyfrio’r pridd. Paid a boddi’r hedyn cofia! Mae angen dyfrio’r planhigyn yn rheolaidd wrth iddo dyfu hefyd.

CELF NEU FANDALIAETH?

Ystyr ‘graffiti’ yw llun neu ysgrifen sydd wedi ei grafu, sgriblo neu chwistrellu ar wal neu arwyneb. Mae hyn fel arfer mewn lle cyhoeddus ac mae’n cael ei wneud yn gyfrinachol, gan ei fod yn torri’r gyfraith.

BANKSY

Mae Banksy yn artist graffiti dienw. Does neb yn gwybod yn iawn pwy ydy Banksy oherwydd nid yw’n cyhoeddi ei enw nac yn gwerthu copïau o’i waith. Mae ei weithiau celf yn ymddangos ar waliau a lleoliadau dros y byd i gyd, yn

gyfrinachol ac yn aml yn ystod y nos. Trwy ddefnyddio paent chwistrell a stensil gall Banksy greu lluniau yn sydyn ac yn ddirgel. Drwy ei luniau mae Banksy yn mynegi ei farn am yr hyn sy’n mynd ymlaen yn y byd

DIME–ONE
(Andy Birch)

Artist graffiti sy’n byw ac yn gweithio yng ngogledd Cymru yw Andy. Efallai fod rhai ohonoch yn gyfarwydd â’i waith gan fod Andy wedi creu llawer o

furluniau trawiadol ar gyfer ysgolion ac adeiladau cyhoeddus. Rhaid pwysleisio fod Andy yn sicrhau caniatâd cyn peintio ei furluniau ar waliau!

Bu Andy Birch yn Ysgol Twm o’r Nant, Dinbych yn gweithio gyda’r plant ar furluniau y tu allan i’r ysgol.

Dyma sylwadau gan ddisgyblion Ysgol Twm o’r Nant:

Dyma ddywediad yr ysgol ‘Da yw ein hiaith, cadwn hi’ sy’n dangos ein bod yn falch o fod yn Gymro neu’n Gymraes.

Rydym wedi dewis lliwiau llachar er mwyn iddo sefyll allan.

Yn sicr mae Cymru fel cenedl yn fyd enwog am ganu. O Tom Jones i Fryn Terfel does dim prinder cantorion na chorau yn ein gwlad fechan ni! Ond ymhob cwr o Gymru, o fis Mawrth i fis Gorffennaf, mae un côr arbennig yn barod i’n swyno a’i nodau persain! Rhain yw’r côr o adar sy’n canu ar

doriad y wawr, dyma gôr y wîg. Wrth i ni ddechrau gwrando ar gôr y wîg mae’n ymddangos fod pob aderyn yn cystadlu am y gorau ac yn canu ar draws ei gilydd. Ond gyda ychydig bach o wybodaeth ac ymarfer gallwn adnabod un llais oddi wrth y llall, a gwahaniaethu rhwng y sopranos a’r baswyr!

Dyma i chi arweiniad gan RSPB Cymru ynglŷn a phwy ydi pwy yng nghôr y wîg:

Robin Goch

Titw Tomos Las

Dryw Eurben

Act 1 - Y Robin a Llwyd y Gwrych: Mae angen codi’n gynnar i glywed y rhain, tua awr cyn toriad gwawr mae nhw’n canu.

Act 2 – Y Fronfraith a’r Aderyn Du: Yn dynn ar eu sodlau daw y ddau yma, mae’n debyg am

fod y ddaear yn wlyb ac mae digon o bryfaid genwair (mwydod)!

Act 3 – Teulu y Titw, y Teloriaid a’r Dryw: Rhain sydd yn cyrraedd nesaf, wedyn mae cri ysgafn y Dryw Eurben yn ymuno â nhw. Pryfaid yw bwyd y rhain.

Yn ôl Eleri Wynne, Swyddog Cyfathrebu RSPB Cymru:

“Pan yn gwrando ar gôr y wîg i ddechrau gall swnio fel fod pawb yn canu ar draws ei gilydd. Dim ond i ni wrando yn ofalus gallwn adnabod lleisiau adar gwahanol. Mae hwn yn gyngerdd gwych.

sy’n digwydd bob dydd yn rhad ac am ddim!”

Pam fod yr adar yn canu mor gynnar yn y bore felly? Mae’n debyg mae hwn yw’r adeg gorau i ddenu orn felly roedd angen cymar, felly dangos eu hunain i gael cariad y mae’r adar! Gall eu cân gario hyd at 20 milltir!

TI'N SEREN!

Tybed gefaist ti eira mawr yn dy ardal di ddechrau Mawrth?

Efallai bod dy ysgol wedi gorfod cau ac fe gês ti amser i sledio a chwarae yn yr eira? Mae’n sicr fod yr eira a’r tywydd oer wedi golygu digon o hwyl a sbri i lawer o blant, ond i eraill roedd yn golygu llawer o waith ychwanegol a chryn broblemau! Dyma hanes Anest, sydd yn 8 oed ac yn byw ar fferm yn Nyffryn Clwyd.

Cawsom lawer iawn o eira yn ein hardal ni ac roedd Ysgol Pentrecelyn wedi gorfod cau am dri diwrnod. Mae ein fferm ni ar dir uchel ac roedd yn amhosib cael unrhyw gerbyd allan o’r buarth am sawl diwrnod. Mae gennym ni wartheg a defaid acw, a’r broblem fwyaf yn ystod y tywydd mawr oedd cael bwyd a dŵr atyn nhw yn y siediau a’r

caeau. Fel y gwelwch yn y llun, roedd y tapiau dŵr wedi rhewi yn gorn felly roedd angen dadmer a chario dŵr at yr anifeiliaid. Roedd gormod o eira ar y caeau ac felly roedd yn amhosib defnyddio'r Land Rover na’r Beic Modur i gario bwyd i’r defaid, felly doedd dim amdani ond cario'r bwyd ein hunain drwy’r eira. Roedd yn anodd cerdded yn y orn felly roedd angen lluwchfeydd ac roedd rhai o’r gatiau yn amhosib i’w hagor ble roedd yr eira wedi lluwchio. Aeth un o’r orn felly roedd angen hyrddod yn sownd mewn orn felly roedd angen lluwch ac roedd Mam yn yr eira at ei chanol yn trio ei gael allan.

Fe wnes i fwynhau cael diwrnodiau i ffwrdd o’r ysgol ond roedd yr eira a’r rhew wedi golygu llawer o waith anodd i ni ffermwyr. Roedd yn beth da nad oedden ni wedi dechrau ŵyna eto neu byddai wedi achosi mwy fyth o broblemau!

Wyt ti'n adnabod rhywun sy'n seren? Anfona air atom i cliciadur@cynnal.co.uk

Pam fod y ddegawd yn cael ei chyfrif yn un a newidiodd lawer ar y byd (Chwyldradol)? Roedd pobl yn dechrau dod dros galedi cyfnod y rhyfel, ac am gael bywyd mwy difyr, lliwgar a chyffrous.

Diolch i Caio am ein perswadio i ymweld â Llanbêr!

Dyma ymateb Caio:

TAIR CYMRAES
AR WÎB!

Mica Moore

Tybed a welais ti y Gymraes hon o Gasnewydd yn hyrddio i lawr y rhew ar gefn bobsled yn ystod y Gemau Olympaidd yn PyeongChang, De Corea eleni? Daeth Mica Moore a’i phartner Mica McNeill yn 8fed yn eu cystadleuaeth, y canlyniad gorau erioed i Brydai n yn y gystadleuaeth yma. Nid yn unig ar yr iâ mae Mica yn gwibio chwaith;

Laura Deas

Yn hyrddio i lawr y rhew yn PyeongChang hefyd oedd Cymraes arall o Sir y Fflint, sef Laura Deas. Cipiodd Laura y fedal efydd yng nghystadleuaeth y sled sgerbwd, gydag aelod arall o dîm Prydain, Lizzy Yarnold, yn ennill y fedal aur

©Andy J Ryan/Team GB

yn ystod Gemau’r Gymanwlad yng Nglasgow yn 2014 roedd hi’n cynrychioli Cymru yn y Ras Gyfnewid 4x100m!

©Andy J Ryan/Team GB

Menna Fitzpatrick a’i harweinydd Jen Kehoe

Seren tîm Prydain yn y Gemau Paralympaidd yn PyeongChang eleni oedd y Gymraes Menna Fitzpatrick. Llwyddodd y sgîwr rhannol-ddall a’i harweinydd Jen Kehoe i gipio medal aur, dwy fedal arian a medal efydd. Dim ond 5% o olwg sydd gan Menna ac mae’n dibynnu ar Jen i’w harwain i lawr y cwrs. Mae Jen yn sgîo ychydig o fetrau o flaen Menna ac yn gwisgo fest lachar er mwyn i Menna

allu ei gweld. Gall y ddwy siarad a gwrando ar ei gilydd drwy declyn yn eu helmedau.

© ParalympicsGB